Əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının müdafiəsi
Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkilinin (Ombudsmanın) fəaliyyətinin mühüm istiqamətlərindən biri də məhz əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının müdafəsi ilə bağlıdır. Buna görə də Müvəkkil tərəfindən əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının müdafiəsi, təmini və təbliği məqsədilə aşağıdakı zəruri fəaliyyətlərin həyata keçiriməsi təmin edilir:
- Əlilliyi olan şəxslər tərəfindən daxil olmuş müraciətlər (təklif, ərizə və şikayətlər) araşdırılır, onların mövcud problemlərinin mümkün qədər həll edilməsi və cəmiyyətə fəal inteqrasiyası məqsədilə müvafiq sorğular, təklif və tövsiyələr hazırlanaraq aidiyyəti dövlət qurumlarına göndərilir;
- milli qanunvericilik bazası əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təmini baxımından təhlil edilir, onların təkmilləşdirilməsi və ölkəmizin tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğunlaşdırılması üzrə təkliflər hazırlanır;
- BMT-nin “Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında” Konvensiyasının həyata keçirilməsinin təşviqi, müdafiəsi və monitorinqi üzrə müstəqil mexanizmin funksiyalarının icrası, ölkəmizin tərəfdar çıxdığı həmin beynəlxalq müqavilədən irəli gələn öhdəliklərin yerinə yetirilməsi vəziyyətinə dair paralel hesabatın hazırlanması, hökumət tərəfindən aidiyyəti müqavilə qurumuna təqdim olunmuş hesabatla əlaqədar verilmiş tövsiyələrə əməl edilməsinin təşviqi ilə bağlı müvafiq işlər görülür;
- əlilliyi olan şəxslərin hüquqları ilə bağlı maarifləndirmə işi həyata keçirilir, bu qəbildən olan şəxslərə münasibətdə tibbi modelə deyil, insan hüquqlarına əsaslanan sosial modelə ütünlük verilməsinin əlilliyin cəmiyyətdə düzgün dərk edilməsi baxımından əhəmiyyəti təbliğ olunur və bu sahədə aidiyyəti dövlət orqanları, vətəndaş cəmiyyəti institutları, o cümlədən ixtisaslaşmış qeyri-hökumət təşkilatları və kütləvi informasiya vasitələri ilə əməkdaşlıq edilir və s.
Müvəkkil tərəfindən ötən dövr ərzində əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı məsələlər həmişə diqqət mərkəzində saxlaılmış və müvafiq Konstitusiya Qanunu ilə nəzərdə tutulmuş səlahiyyətlər çərçivəsində onların mövcud problemlərinin mümkün qədər həll edilməsi məqsədi ilə müxtəlif tədbirlər görülmüşdür.
Müvəkkilin müvafiq sərəncamı ilə əlilliyi olan şəxslərin hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi işinin, habelə bu sahədə həyata keçirilən fəaliyyətin əlaqələndirilməsinin təmin edilməsi məqsədilə Ombudsman Aparatının əməkdaşları sırasından Müvəkkilin əlilliyi olan şəxslərin hüquqları üzrə ixtisaslaşdırılmış müşaviri təyin edilmişdir. Mütəmadi olaraq həmin sahə üzrə milli qanunvericilik və beynəlxalq-hüquqi aktların, ölkədəki vəziyyətin təhlil edilməsi, rəy, təklif və tövsiyələrin, tədbirlər planının hazırlanaraq həyata keçirilməsi ixtisaslaşdırılmış müşavirə bir vəzifə olaraq tapşırılmışdır.
2020-ci ildə isə Ombudsman Aparatında Əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının müdafiəsi sektoru yaradılmışdır.
Müvəkkil tərəfindən bu qəbildən olan şəxslərin hüquqlarının müdafiəsinə yönəlmiş müxtəlif tədbirlər təşkil edilmiş, aidiyyəti dövlət qurumları qarşısında bir sıra əhəmiyyətli təkliflər irəli sürülərək nəticəsi nəzarətdə saxlanılmış və bir çox hallarda həmin təkliflərdə əks olunmuş məsələlər müsbət həll olunmuşdur.
BMT-nin Baş Məclisi tərəfindən 2006-cı il 13 dekabr tarixində qəbul edilmiş “Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında” Konvensiya və bu sənədin Fakültativ Protokolu 2007-ci ilin 30 mart tarixindən üzv dövlətlərə imzalamaq üçün açıq elan edilmiş və 2008-ci il 3 may tarixində qüvvəyə minmişdir.
Təqdirəlayiq haldır ki, Müvəkkilin təklifi nəzərə alınmaqla və ən əsası dövlətimizin bu qəbildən olan insanlara diqqəti nəticəsində Azərbaycan Respublikasının 2008-ci il 2 oktyabr tarixli Qanununa əsasən hər iki sənəd müvafiq bəyanatla ratifikasiya edilmiş və ölkəmizə münasibətdə 28 yanvar 2009-cu il tarixdən qüvvəyə minmişdir.
Həmin Konvensiyanın 33.2-ci maddəsində yaradılması nəzərdə tutulan müstəqil monitorinq mexanizminin funksiyalarının “A” Statusu ilə akkreditasiya olunmuş milli insan hüquqları təsisatı olan ombudsman təsiatı tərəfindən həyata keçirilməsi məqsədəuyğun hesab edilmişdir. Belə ki, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri tərəfindən Müvəkkilin ünvanına daxil olmuş 2011-ci il 14 may tarixli, 2/387 saylı saylı məktubda sözügedən funksiyaların həyata keçirilməsi üçün müvafiq tədbirlərin görülməsi Müvəkkilə tövsiyə edilmişdir.
Sözügedən Konvensiyaya uyğun olaraq ölkəmizin qəbul etdiyi öhdəliklərin yerinə yetirilməsi sahəsində görülmüş işlər barədə Azərbaycan hökumətinin ilk hesabatı 2011-ci ildə, Müvəkkil ilk paralel hesabatı isə 2013-cü ildə BMT-nin Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları üzrə Komitəsinə təqdim olunmuşdur.
Təqdirəlayiq haldır ki, Komitənin müvafiq olaraq 1-2 aprel 2014-cü il tarixlərdə baş tutmuş 11-ci sessiyasınnın 125-126-cı iclaslarında Azərbaycan hökumətinin ilk hesabatı nəzərdən keçirilmiş və müsbət qiymətləndirilmişdir. Daha sonra isə Komitənin 10 aprel 2014-cü il tarixdə baş tutmuş 139-cu iclasınında hökumətə hesabatala bağlı 57 bənddən ibarət yekun Tövsiyələr göndərilmişdir.
Yeri gəlmişkən, Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili (Ombudsman) ilə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin birgə təşkilatçılığı, Milli Məclisin Sosial siyasət komitəsinin, aidiyyəti dövlət qurumlarının, QHT və KİV nümayəndələrinin iştirakı ilə 2014-cü il 22 may tarixində “Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında” Konvensiyaya dair Azərbaycan hökumətinin ilk hesabatı ilə bağlı BMT-nin Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları üzrə Komitəsinin tövsiyələrinin birgə müzakirəsi keçirilmişdir.
2023-cü il 9 iyun tarixində müvafiq Konstitusiya Qanununa edilmiş dəyişikliyə əsasən, Ombudsman "Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında" Konvensiyanın və “Uşaq hüquqları haqqında” Konvensiyanın həyata keçirilməsinin, bərabərlik hüququnun təmin edilməsinin və ayrı-seçkiliyin qarşısının alınmasının monitorinqi və təşviqi üzrə müstəqil monitorinq mexanizminin funksiyalarını həyata keçirir.
